آن اپلبام
* آن اپلبام، برنده جایزه پولیتزر و مدیر برنامه گذار جهانی در موسسه لگاتوم در لندن است. همچنین او تحلیلگر مسائل اروپای شرقی و مرکزی است. اصل این مقاله در سایت اسلیت منتشر شده است.
“اتحاد جماهیر شوروی «ابلهان مفید» در اختیار داشت. اما ولادیمیر پوتین یک مشت متحد اروپایی دارد که حاضرند اهداف او را پیش ببرند.”
مجمع عمومی «گفتگوی تمدن‌ها» همه ساله تحت حمایت موسس آن ولادیمیر یاکونین در جزیره یونانی «رودس» برگزار می‌شود. تا این اواخر «یاکونین» رئیس راه آهن دولتی روسیه و متحد نزدیک پوتین بود. اکنون او از حلقهٔ نزدیکان پوتین رانده شده اما همچنان در ابتدای این ماه مجمع را در «رودس» بازگشایی کرد. وقتی پیرامون این شایعه که فسادی علنی نشده باعث سقوط او گشته مورد سوال قرار گرفت با عصبانیت آن را رد کرد. او به گزارشگری از «پولیتیکو» گفت که تنها «یک ابله یا سودجو» می‌تواند چنین حرفی بزند. چند دقیقه بعد او ساعت ۱۴۰هزار یورویی خود را به همان گزارشگر نشان داد و گفت: «چه اشکالی دارد که دلت بخواهد چنین چیزی بخری؟»
مجمع مانند گذشته افرادی را دور هم جمع کرد که تمایل دارند از نگاه روسیه نسبت به جهان حمایت کنند. مثلاً رئیس جمهور سابق جمهوری چک «واسلاو کلاوس» که ماجراجویی پوتین در سوریه را «یک گام منطقی» می‌خواند. یا «جان لافلند»، مدیر سیاسی «موسسه دموکراسی و همکاری» که یک اتاق فکر حمایت شده از طرف روسیه است، ادعا کرد که سازمان سیا اتحادیه اروپا را فریب داده تا طبق برنامه ریزی آمریکا، اروپا را به انقیاد بکشد. علاوه بر بسیاری دیگر از سراسر دنیا که چنین نگاهی داشتند.
روزگاری ما برای توصیف سازمانهایی چون این مجمع گفتگوی تمدن‌ها یا «موسسه دموکراسی و همکاری» واژگان منحصر به فردی داشتیم. در طول جنگ سرد ما لفظ «سازمان‌های صوری» را برای مواردی از قبیل «فدراسیون جهانی اتحادیه‌های کارگری» یا حتی «حزب کمونیست آمریکا» که ادعای استقلال داشتند اما مخفیانه از طرف شوری حمایت مالی می‌شدند به کار می‌بردیم. این گروه‌ها توسط یکی از این دو گروه اداره می‌شدند؛ یا «عوامل متنفذ» کسانی که آگاهانه از منافع شوروی در غرب حمایت می‌کردند و یا «ابلهان مفید» که ناآگاهانه (عموماً به دلیل ساده لوحی ایدئولوژیک) همین کار را انجام می‌دادند.
اما زمانه عوض شده و نمی‌توان چنین تقارنی ترسیم کرد. «کلاوس» که یک ابله نیست، ارتباط مالی خود با مسکو را پنهان نمی‌کند. مجمع نیز رابطهٔ خود با روسیه را رد نمی‌کند. در عوض آزادانه تلاش می‌کنند دیدگاه‌های ضد ناتو، ضد اروپایی و غرب ستیز نخبگان روسیه را مشروعیت بخشند. در تلاش برای کسب احترام، وبسایت مجمع نماد تمام سازمان‌های همکار مطرح خود در سراسر جهان را نمایش می‌دهد. همه این همکاری‌ها حقیقی نیستند. سخنگوی «شورای روابط خارجی» که نشان آن در این وبسایت قرار دارد به من گفت که به هیچ وجه از مجمع حمایت نمی‌کنند. اما اگر فقط وبسایت را سرسری مرور کنیم هرگز متوجه این مسئله نمی‌شویم.
حتی دشوار‌تر آن است که افعال بعضی از سیاستمداران صاحب مشروعیت را دسته بندی کنیم. مثلاً وزیر دارایی جمهوری چک «آندره بابیس» و رئیس جمهور چک «میلوش زمان» هر دو (که زمانی به طور مرتب در مجمع حاضر بودند) بار‌ها شعارهای روسیه را تکرار کرده و بازتاب داده اند. نخست وزیر اسلوواکی «رابرت فیکو» نیز گاهی همین کار را انجام می‌دهد. در آگوست و اوایل سپتامبر ۲۰۱۴ هر سه نفر با استفاده از گفتاری مشابه علیه تحریم‌های غرب بر روسیه موضع گرفتند. «زمان» آن را «بی‌اثر»، بابیس «مزخرف» و فیکو نیز تحریم‌ها را «بی‌معنی» خواند. بعد از آن ادبیات خود را تغییر دادند و بحران پناهجویان و بنیادگرایی اسلامی را به عنوان تهدید «واقعی» برای اروپا هدف قرار دادند. «بابیس» در ماه سپتامبر گفت: «بحران پناهجوریان بیشتر از روسیه، جمهوری چک را تهدید می‌کند». «زمان» در ماه مه گفت: «تروریسم اسلام گرایی نسبت به روسیه خطر بزرگ تری برای اروپا است.»
مانند «ویکتور اوربان» نخست وزیر مجارستان تمام این افراد دلایل سیاسی داخلی برای حمایت لفظی از پوتین دارند. آن‌ها در تلاش‌اند تا از این موج ضد اتحادیه اروپا و ضد نهادگرایی که اروپا را دربر گرفته است بهره برده و بر نارضایتی اقتصادی سرمایه گذاری کنند. از زمان تاسیس اتحادیه اروپا سیاستمداران دریافته‌اند که برای مشکلاتی که قادر به حلش نیستند «بروکسل» را سرزنش کنند! اما ممکن است انگیزه‌های دیگری نیز وجود داشته باشد. نزدیک‌ترین مشاور «زمان» یک شرکت نفت روسی به نام «لوک اویل» را اداره می‌کند. «بابیس» که یکی از ثروتمند‌ترین افراد جمهوری چک است صاحب شرکت‌هایی است که مقدار زیادی از گاز روسیه را مصرف می‌کنند.
اما من نباید غیرمنصفانه فقط اروپای مرکزی را در مظان اتهام قرار دهم، چرا که بسیاری از اروپاییان دیگر نیز با انگیزه‌های مشابهی از سیاست خارجی روسیه حمایت می‌کنند. نخست وزیر سابق ایتالیا «سیلویو برلوسکونی» ارتباط مالی و سیاسی خود با پوتین را حفظ کرده است. صدر اعظم سابق آلمان «گرهارد شرودر» نیز همین طور است. این افراد ابله نیستند و البته جاسوس، مامور ویژه یا خائن هم نیستند. با این حال دائماً تلاش می‌کنند تا به نوبه خود امنیت غرب را تضعیف کرده و از اقتدارگرایی روسیه در اروپای شرقی و خاورمیانه حمایت کنند. با این اوصاف آن‌ها را چه بنامیم؟ برای این عصر جدید نیاز به واژگان جدید داریم.
ترجمه از رضا عرب وی فعال سابق دانشجویی و دبیر انجمن اسلامی دانشگاه مازندران، که در مقطع کارشناسی ارشد ستاره دار و از ادامه تحصیل محروم شد. رضا هم اکنون دانشجوی زبان شناسی اجتماعی دانشگاه ورشو لهستان است.